اعراض از توحید و عذاب قیامت (قرآن)آیاتی از قرآن در باره نکوهش انکار یگانگی خداوند و اعراض از توحید است که آنان را از عذاب قیامت بیم داده و می ترساند. ۱ - اعراض و عذاب قیامتآیات بسیاری پس از انکار توحید مشرکان به آنان وعده عذاب میدهد. ۱.۱ - اعراض و انذار بنی اسرائیلاعراض از توحید، موجب عذاب در قیامت خواهد شد. لقد کفر الذین قالوا ان الله ثالث ثلـثة وما من الـه الا الـه وحد وان لم ینتهوا عما یقولون لـیمسن الذین کفروا منهم عذاب الیم. آنها که گفتند: «خداوند، یکی از سه خداست» (نیز) بیقین کافر شدند معبودی جز معبود یگانه نیست و اگر از آنچه می‌گویند دست بر ندارند، عذاب دردناکی به کافران آنها (که روی این عقیده ایستادگی کنند،) خواهد رسید. مسیح برای تاکید این مطلب و رفع هر گونه ابهام و اشتباه اضافه کرد: " هر کس شریکی برای خدا قرار دهد خداوند بهشت را بر او حرام کرده و جایگاه او آتش است" (انه من یشرک بالله فقد حرم الله علیه الجنة و ماواه النار). و باز برای تاکید بیشتر و اثبات این حقیقت که شرک و غلو یک نوع ظلم آشکار است به آنها گفت: " برای ستمگران و ظالمان هیچگونه یار و یاوری وجود نخواهد داشت" (و ما للظالمین من انصار). ۱.۲ - اعراض و انذار قوم نوحلقد ارسلنا نوحـا الی قومه فقال یـقوم اعبدوا الله ما لکم من الـه غیره انی اخاف علیکم عذاب یوم عظیم. ما نوح را به سوی قومش فرستادیم او به آنان گفت: «ای قوم من! (تنها) خداوند یگانه را پرستش کنید، که معبودی جز او برای شما نیست! (و اگر غیر او را عبادت کنید،) من بر شما از عذاب روز بزرگی می‌ترسم! » نخستین چیزی که او به آنها یادآور شد، همان توجه به حقیقت توحید و نفی هر گونه بت پرستی بود، " به آنها گفت: ای قوم من! خدا را بپرستید که هیچ معبودی جز او برای شما نیست" (فقال یا قوم اعبدوا الله ما لکم من اله غیره). شعار توحید نه تنها شعار نوح بلکه نخستین شعار همه پیامبران الهی بوده است لذا در آیات متعددی از همین سوره و سوره‌های دیگر قرآن در آغاز دعوت بسیاری از پیامبران شعار یا قوم اعبدوا الله ما لکم من اله غیره: "ای قوم خداوند یگانه را پرستش کنید که معبودی جز او برای شما نیست" دیده می‌شود (به آیات ۶۵ و ۷۳ و ۸۵ همین سوره مراجعه کنید) از این جمله‌ها به خوبی استفاده می‌شود که بت پرستی مهمترین خار بر سر راه سعادت همه انسانها بوده است و این باغبانهای توحید برای تربیت انواع گلها و درختان پرثمر در سرزمین جوامع انسانی قبل از هر چیز دامن همت به کمر می‌زدند تا با داس تعلیمات سازنده خود، این خارهای مزاحم را ریشه کن سازند. مخصوصا از آیه ۲۳ سوره نوح استفاده می‌شود که مردم زمان نوح بتهای مختلفی به نام"ود" و"سواع" و"یغوث" و"یعوق" و"نسر" داشته‌اند که شرح آنها به خواست خدا در ذیل همان آیه خواهد آمد. نوح پس از بیدار کردن فطرتهای خفته، آنان را از سرانجام بت پرستی بر حذر داشته و گفت: " من از عذاب روز بزرگی بر شما می‌ترسم (انی اخاف علیکم عذاب یوم عظیم). منظور از مجازات روز بزرگ ممکن است همان طوفان معروف نوح باشد که کمتر مجازاتی به عظمت و وسعت آن دیده شده است، و نیز ممکن است اشاره به مجازات الهی در روز رستاخیز باشد، زیرا این تعبیر در قرآن مجید در هر دو معنی به کار رفته است، در سوره شعراء آیه ۱۸۹ می‌خوانیم: فاخذهم عذاب یوم الظلة انه کان عذاب یوم عظیم این آیه درباره مجازاتی است که قوم شعیب بر اثر تبهکاریها در همین جهان گرفتار آن شدند، و در سوره مطففین آیه ۵ می‌خوانیم ا لا یظن اولئک انهم مبعوثون لیوم عظیم: " آیا اینها گمان نمی‌کنند که برای روز بزرگی مبعوث خواهند شد" تعبیر به" اخاف" (می‌ترسم گرفتار چنین مجازاتی شوید) بعد از ذکر مساله شرک در آیه مورد بحث ممکن است به خاطر این باشد که نوح می‌خواهد به آنها بگوید اگر یقین به چنین مجازاتی نداشته باشید لا اقل بیم آن هست، بنا بر این، عقل اجازه نمی‌دهد که با چنین احتمالی این راه را بپیمائید، و به استقبال چنین عذاب دردناکی بشتابید. ۱.۳ - اعراض و انذار امت اسلامالذین یجعلون مع الله الـهـا ءاخر فسوف یعلمون. همانها که معبود دیگری با خدا قرار دادند اما بزودی می‌فهمند! آنها با خداوند یکتا خدایان دیگری پرستیدند و بزودی خواهند دانست. بدین ترتیب، آنها را تهدید به عذاب می‌کند. ذلک مما اوحی الیک ربک من الحکمة ولا تجعل مع الله الـهـا ءاخر فتلقی فی جهنم ملومـا مدحورا. این (احکام)، از حکمتهایی است که پروردگارت به تو وحی فرستاده و هرگز معبودی با خدا قرار مده، که در جهنم افکنده می‌شوی، در حالی که سرزنش شده، و رانده (درگاه خدا) خواهی بود! همانگونه که آغاز این احکام از تحریم شرک شروع شده بود با تاکید بر تحریم شرک آن را پایان میدهد و می‌گوید: " هرگز برای خداوند یگانه شریکی قائل مباش و معبود دیگری را در کنار" الله" قرار مده" (و لا تجعل مع الله الها آخر). چرا که این امر سبب می‌شود که در آتش سوزان دوزخ بیفتی در حالی که هم سرزنش خلق خدا دامنگیر تو شود و هم طرد و قهر خالق" (فتلقی فی جهنم ملوما مدحورا). در حقیقت شرک و دوگانه پرستی، خمیرمایه همه انحرافات و جنایات و گناهان است، لذا بیان این سلسله احکام اساسی اسلام از شرک شروع شد و به شرک نیز پایان یافت. قل انما یوحی الی انما الـهکم الـه وحد فهل انتم مسلمون• فان تولوا فقل ءاذنتکم علی سواء وان ادری اقریب‌ام بعید ما توعدون. اگر باز (روی گردان شوند، بگو: «من به همه شما یکسان اعلام خطر می‌کنم و نمی‌دانم آیا وعده (عذاب خدا) که به شما داده می‌شود نزدیک است یا دور! جمله" فهل انتم مسلمون" (آیا تسلیم در برابر این اصل می‌شوید) می‌رساند که مشکل اصلی بیرون آمدن از شرک و مظاهر آن و بالا زدن آستین برای شکستن بتها است، نه فقط بتهای سنگی و چوبی، که بتها از هر نوع مخصوصا طاغوتهای انسانی! آیه بعد می‌گوید اگر با اینهمه به دعوت و پیام ما توجه نکردند" اگر روی برتابند، به آنها بگو من به همه شما بطور یکسان از عذاب الهی اعلام خطر می‌کنم" (فان تولوا فقل آذنتکم علی سواء). " آذنت" از ماده" ایذان" به معنی اعلام کردن توام با تهدید است، و گاه به معنی اعلان جنگ نیز آمده اما از آنجا که این سوره در مکه نازل شده، و در آنجا نه زمینه جهاد بود، و نه حکم جهاد نازل شده بود، بسیار بعید به نظر می‌رسد که این جمله در اینجا به معنی" اعلان جنگ" باشد، بلکه ظاهر این است که پیامبر با این سخن می‌خواهد اعلام نفرت و جدایی از آنها کند و نشان دهد که از آنان به کلی دست شسته است. تعبیر" علی سواء" یا اشاره به این است که من نسبت به مجازات الهی به همه شما بطور یکسان اعلام خطر می‌کنم، مبادا چنین تصور کنند که اهل مکه یا قریش با دیگران تفاوت دارند و در پیشگاه خدا برای آنها مزیت و برتری است و یا اشاره به این است که من ندایم را به گوش همه شما بدون استثناء رساندم. سپس این تهدید را به صورت آشکارتری بیان می‌کند و می‌گوید: " من نمی‌دانم آیا وعده عذاب که به شما داده شده است نزدیک است یا دور"؟! (و ان ادری ا قریب‌ام بعید ما توعدون). فکر نکنید این وعده دور است، شاید هم نزدیک و بسیار هم نزدیک باشد. فلا تدع مع الله الـهـا ءاخر فتکون من المعذبین. (ای پیامبر! ) هیچ معبودی را با خداوند مخوان، که از معذبین خواهی بود قبل از هر چیز، شخص پیامبر را دعوت به اعتقاد هر چه راسختر به توحید می‌کند توحیدی که ریشه و اساس همه دعوت پیامبران را تشکیل میدهد، می‌گوید: " هیچ معبود دیگری را با خداوند مخوان که مجازات خواهی شد"! (فلا تدع مع الله الها آخر فتکون من المعذبین). با اینکه مسلما پیامبر اسلام ص منادی توحید بود، و هرگز انحراف از این اصل درباره او متصور نبود، ولی اهمیت این مساله بقدری است که قبل از هر چیز شخص او را در این زمینه مخاطب می‌سازد، تا دیگران حساب خویش را برسند، بعلاوه ساختن دیگران باید از طریق خودسازی شروع شود. والذین لایدعون مع الله الـهـا ءاخر ولا یقتلون النفس التی حرم الله الا بالحق ولا یزنون ومن یفعل ذلک یلق اثامـا. و کسانی که معبود دیگری را با خداوند نمی‌خوانند و انسانی را که خداوند خونش را حرام شمرده، جز بحق نمی‌کشند و زنا نمی‌کنند و هر کس چنین کند، مجازات سختی خواهد دید ششمین ویژگی" عباد الرحمن" که در آیات مورد بحث آمده توحید خالص است که آنها را از هر گونه شرک و دوگانه و یا چند گانه پرستی دور می‌سازد، می‌فرماید: " آنها کسانی هستند که معبود دیگری را با خداوند نمی‌خوانند" (و الذین لا یدعون مع الله الها آخر). نور توحید سراسر قلب آنها و زندگی فردی و اجتماعیشان را روشن ساخته و تیرگی و ظلمت شرک از آسمان فکر و روح آنها به کلی کنار و رخت بر بسته است. و در پایان این آیه برای تاکید هر چه بیشتر اضافه می‌کند: " و هر کس یکی از این امور را انجام دهد عقوبت و مجازاتش را خواهد دید " اثم" و" اثام" در اصل به معنی اعمالی است که انسان را از رسیدن به ثواب دور می‌سازد، سپس به هر گونه گناه اطلاق شده است، ولی در اینجا به معنی جزای گناه است. بعضی نیز گفته‌اند که" اثم" به معنی گناه و" اثام" به معنی کیفر گناه است. و اگر می‌بینیم بعضی از مفسران آن را به معنی بیابان یا کوه یا چاهی در جهنم ذکر کرده‌اند در واقع از قبیل بیان مصداق است. ۱.۴ - اعراض و انذار قوم عادواذکر اخا عاد اذ انذر قومه بالاحقاف وقد خلت النذر من بین یدیه ومن خلفه الا تعبدوا الا الله انی اخاف علیکم عذاب یوم عظیم• قالوا اجئتنا لتافکنا عن ءالهتنا فاتنا بما تعدنا ان کنت من الصـدقین. (سرگذشت هود) برادر قوم عاد را یاد کن، آن زمان که قومش را در سرزمین «احقاف» بیم داد در حالی که پیامبران زیادی قبل از او در گذشته‌های دور و نزدیک آمده بودند که: جز خدای یگانه را نپرستید! (و گفت: ) من بر شما از عذاب روزی بزرگ می‌ترسم! • آنها گفتند: «آیا آمده‌ای که ما را (با دروغهایت) از معبودانمان بازگردانی؟! اگر راست می‌گویی عذابی را که به ما وعده می‌دهی بیاور! » " الا تعبدوا الا الله"- این جمله، کلمه" انذار" در جملات قبل را تفسیر می‌کند، و اشاره دارد به اینکه اساس دین آن جناب که زیر بنای تمامی جزئیات دینی او است توحید بوده است. " انی اخاف علیکم عذاب یوم عظیم"- این جمله دعوت انبیاء را به توحید تعلیل می‌کند، و ظاهرا مراد از روز عظیم روز عذاب انقراض باشد، نه روز قیامت، به دلیل اینکه به زودی می‌فرماید: " فاتنا بما تعدنا- اگر راست می‌گویی وعیدی که به ما می‌دهی بیاور" و نیز می‌فرماید: " بل هو ما استعجلتم به- این همان عذابی است که در باره اش عجله می‌کردید ۱.۵ - اعراض و انذار ولید بن مغیرهالذی جعل مع الله الـهـا ءاخر فالقیاه فی العذاب الشدید. همان کسی که معبود دیگری با خدا قرار داده، (آری) او را در عذاب شدید بیفکنید! در ادامه اوصاف این گروه عنید در آیه بعد می‌افزاید: " همان کسی که معبود دیگری با خدا قرار داده و راه شرک و دوگانگی را پیش گرفته است" (الذی جعل مع الله الها آخر). آری" چنین کسی را در عذاب شدید بیفکنید" (فالقیاه فی العذاب الشدید). در این چند آیه شش وصف برای این گروه دوزخی بیان شده است که پنج وصف اول در حقیقت علت و معلول یکدیگرند، و وصف ششم توضیحی است برای ریشه اصلی همه این اوصاف، زیرا: " کفار" به معنی کسی که بسیار در کفر اصرار می‌ورزد. در ششمین وصف یعنی" الذی جعل مع الله الها آخر" ریشه اصلی تمام این انحرافات که شرک است آمده چرا که با دقت روشن می‌شود که شرک عامل همه این بدبختیها است. در بعضی از روایات آمده که این آیه در باره" ولید بن مغیره" نازل شد، در آنجا که به فرزندان برادرش می‌گفت: هر کس از شما اسلام را بپذیرد من تا زنده‌ام کمکی به او نخواهم کرد ۲ - پانویس۳ - منبعفرهنگ قرآن، مرکز فرهنگ و معارف قرآن، برگرفته از مقاله «اعراض کنندگان از توحید (قرآن)» رده‌های این صفحه : توحید | موضوعات قرآنی
|